Chọn bạn mà chơi

Ở đời, khen hay chê phần nhiều là từ óc thẩm mỹ mà luận ra. Người xưa thường xem tướng mạo để có thể đoán được tính tình xấu tốt, số phận bần cùng vất vả hay phú qúy giàu sang:

"Trông mặt mà bắt hình dong,
Con lợn có béo thì lòng mới ngon."

Nhưng không chỉ căn cứ theo tướng mạo, vì có khi phong nghi cũng ảnh hưởng ít nhiều đến tâm tính. Người xưa còn luận đoán từ lề thói trên một lãnh vực xã hội, để phản ảnh trung thực con người xấu hay tốt - "tướng diện bất như tướng tâm"(tướng ngoài mặt không bằng tướng trong lòng).

Xét về dung nhan, người xưa thường nói:

"Cái răng cái tóc là vóc con người".

Có khi tóc bỏ đuôi gà, răng nhuộm đen nhánh mới dễ coi:

"Một thương tóc bỏ đuôi gà,
Hai thương ăn nói mặn mà có duyên,

Ba thương má lúm đồng tiền,

Bốn thương răng nhánh hạt huyền kém thua..."

Mặt khác có những thứ kỵ chẳng hạn như:

"Con mắt lá răm lông mày lá liễu, đáng trăm quan tiền".

Hoặc:

"Những người ti hí mắt lươn,

Trai thì trộm cướp gái buôn chông người."

Cũng có những trường hợp trai thì khen tốt, mà gái bị chê bai:

"Đàn ông miệng rộng thì sang,

Đàn bà miệng rộng tan hoang cửa nhà."

Trong tướng thuật, đàn ông có đầu cổ cao, thân mình và tay chân dài là tướng ngũ trường. Đầu cổ mình tay chân ngắn là tướng ngũ đoản. Mày râu nhẵn nhụi không hẳn là sang trọng thanh qúy:

"Đàn ông không râu bất nghì,
Đàn bà không vú, lấy gì nuôi con?"

Ngoài ra, mũi dòm mồm là tướng ham ăn vơ vét. Cằm lẹm và nhọn là loại người xảo ngôn - thường lời nói khác với ý nghĩ - và hậu vận xấu. Nói mà hai hàm răng rít lại là người cay nghiệt. Tối kỵ là những người:

"mắt trắng môi thâm da thiết bì", và "những người lông bụng chớ chơi bạn cùng"....

Nhưng đó chỉ là ý của thời đại năm mươi năm về trước. Với óc thẩm mỹ ngày hôm nay cộng thêm những tiến bộ của khoa giải phẫu thẩm mỹ ta khó có thể dò đoán được. Do đó:

"Thừa tiền thì đem mà cho,

Đừng có xem bói thêm lo vào mình".

Ấy là chưa kể đến:

"Người xấu duyên lặn vào trong,

Bao nhiêu người đẹp, duyên bay ra ngoài".

Giác quan bị lừa bởi cái quyến rũ của vẻ đẹp nhân tạo, nên có lời nhắn nhủ:

"Tốt gỗ hơn tốt nước sơn,

Xấu người đẹp nết còn hơn đẹp người".Nhưng mà làm sao ta có thể chọn được một người bạn tốt, khi mà:

"Sông sâu còn có người dò,

Lòng người nham hiểm ai đo cho cùng."

Trong Cổ Học Tinh Hoa, có đoạn sách nói về "Thuật xem tướng" rằng: Nước Kinh có người xem tướng rất giỏi, tiếng đồn đến tai Vua Trang Vương. Vua Trang Vương thấy thế mời lại và hỏi cách xem tướng giỏi nhờ thuật gì?

Người xem tướng thưa rằng:
- Thần không có thuật gì cả. Thần chỉ xem bạn người ta mà biết được người ta hay hoặc dở.
- Như thần xem cho thường dân, mà thấy họ chơi với những bạn hiếu, đễ, thuần, cẩn, biết giữ phép nước, tất người dân ấy là người tốt. Bản thân được vinh thăng, nhà được thịnh vượng.
- Như thần xem cho quan lại, mà thấy chơi với những bạn thành, tín, có phẩm hạnh, thích điều phải tất vị quan ấy là người tốt. Làm quan mỗi ngày một cao thăng, nước nhà hưng thịnh.
- Như thần xem cho vua chúa, mà thấy quan triều có lắm người hiền, quan thùy có lắm người trung. Khi có lỗi, nhiều người can ngăn, thì thần đoán là ông vua giỏi, tất mỗi ngày một tôn trọng, nước tất mỗi ngày một trị yên, thiên hạ tất mỗi ngày một qúy phục.

Vua Trang Vương cho nói là phải. Bấy giờ kịp thu dùng những người tài giỏi, sau nước Sở thành cường thịnh nhất thời Chiến Quốc.

Điều đó cho ta thấy là làm bạn với người nào thì giống người đó. Làm bạn với người hay thì thành hay, làm bạn với người dở thì hoá dở. Ngạn ngữ Tây có câu: "Dis moi qui tu hantes, je te dirai qui tu es" nghĩa là anh nói chơi với ai thì tôi nói được anh là người thế nào. Cũng như câu tục ngữ của ta:

"Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng", hoặc: "Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài".

Nói cho cùng thì mọi chuyện cũng còn tùy thuộc vào quyết định của chính mình:

Thương thì củ ấu cũng tròn,
Chẳng thương thì qủa bồ hòn cũng vuông.