BỮA ĂN TRONG GIA ĐÌNH
Ngôn ngữ Việt Nam ta thật phong phú để diễn tả hành động ăn.
Khi kính cẩn người trên thì bảo:
Khi vui vẻ với bè bạn thì bảo:
- Nhậu, chén, lai rai.
Khi bực bội với kẻ dưới thì bảo:
- Đớp, hốc.
Mở cuốn Tự điển Việt Nam của Lê Văn Đức, gã đếm được cả thảy 173 tiếng được ghép với chữ ăn, như ăn giỗ, ăn cưới, ăn chay. Và còn rất nhiều tiếng ăn chẳng liên quan gì tới miệng tới lưỡi, như ăn đòn, ăn cướp, ăn quịt.
Từ đó, gã thấy ăn là một trong những sinh hoạt chính của con người, bởi vì chúng ta cần phải ăn để được sống. Hơn thế nữa, chúng ta làm lụng vất vả cũng chỉ vì chén cơm manh áo. Và bữa ăn đã trở thành một trung tâm, một điểm hội tụ của gia đình.
Đúng thế, mỗi ngày chúng ta thường quây quần chung quanh mâm cơm hai ba lần, nhưng có lẽ chưa bao giờ chúng ta suy nghĩ về ý nghĩa của mâm cơm, của bữa ăn. Thực vậy, mâm cơm là nơi xum họp và bầu khí của bữa ăn phải là bầu khí của yêu thương và hợp nhất, như tục ngữ đã diễn tả: Trời đánh còn tránh bữa ăn.
Nhìn vào những người cùng ngồi chung một bàn, chúng ta sẽ thấy được một sợi dây liên kết, một mẫu số chung nào đó. Nếu là bữa cơm trong gia đình thì sợi dây liên kết là tình máu mủ ruột thịt. Nếu là bữa tiệc thì mẫu số chung có thể là một niềm vui, như khi tham dự đám cưới, một nỗi buồn như khi tham dự đám giỗ, hay một công việc cần phải toan tính, như mấy kẻ bắt mối áp phe rủ nhau đi nhậu nhà hàng để thương lượng và dàn xếp.
Ảnh minh hoạ: Internet
Cách thức ngồi ở bàn ăn cũng nói lên một sự bình đẳng và hợp nhất vì mọi người cùng quây quần chung quanh một chiếc bàn, hay tụ lại trên một manh chiếu, cùng chia sẻ một thức ăn, cùng múc lấy một nguồn sự sống. Còn gì đẹp cho bằng cảnh gia đình đầm ấm:
Râu tôm nấu với ruột bầu,
Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon.
Trong cuốn “Người Việt cao quý”, Pazzi, một tác giả ngoại quốc, đã ca tụng tình yêu thương hợp nhất của người Việt Nam qua hình ảnh chén nước mắm. Tác giả viết: “Ý thức về tinh thần cộng đồng và hợp nhất nơi người Việt được thể hiện rõ ràng trong chén nước mắm đặt ở giữa mâm cơm. Mắm là nón ăn phổ biến, có nhiều sinh tố, mắm còn là thức ăn căn bản của mọi gia đình Việt Nam. Người Việt Nam khi sống ngoài đất nước mình bao giờ cũng tưởng nhớ tới nước mắm một cách tha thiết. Chén nước mắm không bao giờ thiếu trong các bữa ăn, hay nói cách khác, nó không thể nào thiếu được. Mọi người đều chấm chung trong một chén nước mắm, như cùng gặp nhau trong một điểm hoà đồng”.
Vì là một trong những sinh hoạt chính yếu, nên các gia đình thường thoả thuận ngầm với nhau: Đến bữa, mọi người đều phải có mặt đông đủ, bởi vì “người đi không bực, cho bằng người chực nồi cơm”. Cơm nấu xong, phải ăn liền tù tì khi còn nóng hổi thì mới ngon, chứ còn kẻ chờ và người đợi, tới khi nguội tanh nguội ngắt, thì dù thức ăn được nấu ngon cũng trở thành dở.
Khi ngồi xuống mâm cơm, ông bà hay cha mẹ thường ngồi trước, rồi sau đó mới đến con cháu. Trước khi dùng bữa, nếu là con nhà có đạo, thì người chủ gia đình sẽ làm dấu Thánh Giá và cùng nhau đọc kinh Lạy Cha, để cảm tạ và xin Chúa thánh hoá những của ăn sắp được hưởng dùng. Sau đó, những người dưới phải mời những người trên. Thí dụ đứa cháu thì phải mời ông bà, cha mẹ và các anh các chị… xơi cơm. Nghi thức này xem ra hơi bị kéo dài, nhất là đối với những gia đình đông con nhiều cháu.
Khi ăn, con cháu thường nhường những miếng ngon miếng ngọt cho ông bà và cha mẹ. Thế nhưng, ông bà và cha mẹ cũng thường nhường lại cho con cháu, nhất là những đứa còn nhỏ. Ngoài ra, người xưa còn nhắc nhở chúng ta: Ăn trông nồi, ngồi trông hướng. Có nghĩa là khi ăn phải trông xem trong nồi còn nhiều cơm hay ít, để liệu có nên ăn thêm nữa hay thôi, cho phải phép. Còn khi muốn ngồi xuống chỗ nào, phải trông xem cái hướng mình ngồi có gây cản trở cho ai hay không, rồi mới ngồi.
Suốt ngày chúng ta làm lụng vất vả, mỗi người một việc và mỗi việc một nơi. Bởi đó, như gã đã viết ở trên, bữa cơm phải là nơi hội tụ, phải là lúc sum họp của mọi người trong gia đình. Nhiều khi gã thấy các bữa cơm thật tẻ nhạt và rời rạc vì thiếu vắng những khuôn mặt thân yêu, mạnh ai người ấy ăn, còn những người khác thì lại đang làm những việc đâu đâu. Tới giờ cơm, chúng ta hãy tạm gác bỏ mọi công việc không mấy cần thiết ấy để đoàn tụ, để họp mặt. Đồng thời cố gắng tạo cho bữa ăn một bầu khí tươi vui, cởi mở.
Có nhiều gia đình đã biến bữa cơm thành một toà án nhân dân để xét xử, trong đó anh chị em tố cáo những sai lỗi của nhau với cha mẹ, để rồi cha mẹ, như những ông quan toà nghiêm khắc, đã lên tiếng chửi bới, đánh mắng, làm cho bữa ăn trở thành ngột ngạt và căng thẳng. Chúng ta nên nhớ lại lời người xưa khuyên nhủ: Trời đánh còn tránh bữa ăn. Có nghĩa là dù công việc quan trọng đến đâu chăng nữa, thì cũng đợi cho mọi người dùng bữa xong, thì mới đem ra tính toán, chứ không nên đề cập tới trong lúc mọi người còn đang ăn. Cũng vậy, thiếu gì lúc chúng ta có thể bảo ban, sửa dạy con cái, nên đừng nhằm vào bữa cơm mà tố khổ và chửi bới lẫn nhau.
Ngày nay, với những tiến bộ của khoa học và kỹ thuật, người ta đã chế tạo ra nhiều dụng cụ, giúp đỡ cho công việc bếp núc được dễ dàng.
Trước hết là cái nồi cơm điện. Nhờ nó, người ta không còn phải làm trải qua những công việc tỉ mỉ khi thổi một nồi cơm như ngày xưa nữa, mà chỉ cần vo gạo, đổ nước và gạo vào nồi, rồi cắm điện và ngồi chờ… cơm chín. Tuy nhiên, theo nhiều người nhận xét, thì cơm được nấu trong nồi điện không ngon bằng cơm nấu trong niêu đất hay nồi đồng, nồi gang với lửa củi hay lửa rơm.
Tiếp đến là cái tủ lạnh. Nhờ nó, người ta tiết kiệm được rất nhiều thời giờ. Mỗi tuần chỉ cần đi chợ một hai lần mà thôi. Sau đó, thực phẩm tươi sống được cất vào tủ lạnh để ăn dần. Ngoài ra còn rất nhiều những dụng cụ khác nữa, như bếp ga, lò nướng… giúp cho công việc bếp núc được dễ dàng và bớt đi phần nào những vất vả nhọc nhằn.
Thêm vào đó là hệ thống siêu thị với những thức ăn được chế biến sẵn, chỉ việc cho vào nồi mà đun, hay cho vào chảo mà chiên, cùng với những hàng quán ở khắp nơi, chỉ việc nhấc điện thoại là cơm nóng canh ngọt sẽ được phục vụ tận nhà, khiến cho người phụ nữ không còn phải bận rộn nhiều đến góc bếp của mình nữa.
Vì thế, nhiều bà nhiều cô hiện nay xem ra lơ là phần nào cái bổn phận nữ công gia chánh của người nội trợ và những bữa cơm gia đình mỗi ngày một trở nên khan hiếm và mất dần ý nghĩa của nó. Sở dĩ như vậy là vì nhiều người phụ nữ hôm nay được học hành đến nơi đến chốn và bước chân ra ngoài xã hội. Nói một cách cụ thể hơn, người vợ hôm nay cũng phải đi làm như người chồng. Một chị vợ đã phát biểu như sau:
- Tôi đi làm suốt cả ngày cũng đã mệt lắm rồi, chiều về nhà lại phải chui đầu vào bếp nữa, thì làm sao kham nổi. Huống chi còn phải tranh thủ giải quyết bữa cơm chiều thật nhanh thật gọn, để ban tối đến lớp học tại chức…
Tác giả Duy Thảo, trên báo “Phụ nữ Chủ Nhật” số 23, ra ngày 19.6.2005, đã ghi nhận như sau: “Cuộc sống tất bật với biết bao nhiêu công việc, khiến người ta quên đi hương vị của những bữa cơm gia đình. Dần dần, điều đó trở thành thói quen. Người ta cho rằng: Ăn ở đâu mà chẳng được, miễn sao nạp đủ năng lượng để tái sản xuất sức lao động. Có người bằng lòng với một dĩa cơm bụi bên vỉa hè, sang hơn thì vào quán. Người khác thì kêu cơm hộp, cũng có khi mọi người kéo nhau đi nhà hàng…”.
Có những nhà chẳng còn bữa cơm gia đình nữa. Thí dụ một gia đình trẻ gồm có ba người. Ban sáng kéo nhau ra quán ăn điểm tâm. Ban trưa người vợ và người chồng thì ăn cơm nơi “căn tin” của cơ quan mình. Đứa nhỏ ăn cơm trong nhà trẻ. Ban tối anh chồng thường về muộn vì còn bận tiếp khách hay la cà ăn nhậu với bè bạn.
Có những nhà, bữa cơm gia đình tuy còn đấy, nhưng lại mất đi sự ấm cúng của nó. Mỗi người một hộp cơm mua sẵn, hay mỗi người một tô cơm, muốn ăn vào lúc nào thì ăn, hay vừa ăn vừa ngó vô màn hình TV, vì anh chồng không thể bỏ qua trận bóng đá, chị vợ không thể bỏ qua bộ phim Hàn Quốc và đứa con không thể bỏ qua bộ phim hoạt hình.
Cũng theo tác giả trên: Bữa cơm gia đình không đơn giản chỉ là “đầu vào” cho cơ thể, nhưng còn là nơi sum họp của các thành viên trong nhà. Những câu chuyện được kể lại và từ đó những khúc mắc được giải toả, những ấm ức được xoa dịu. Qua những bữa ăn, các ông chồng sẽ nắm rõ hơn giá cả thị trường. Các bà vợ sẽ biết thêm tình hình thời sự thế giới. Trong những gia đình hạnh phúc, tiếng cười tràn ngập bữa cơm.
Thực vậy, với bữa cơm gia đình, chúng ta không phải chỉ chia sẻ cho nhau những thức ăn và đồ uống, là nguồn sống cho cơ thể, mà còn chia sẻ cho nhau những tình cảm chân thành, để những thành viên gần gũi và gắn bó với nhau hơn, nhờ đó gia đình thực sự trở thành một mái ấm hạnh phúc.
Để kết luận, gã xin ghi lại nơi đây lời khuyên của một người mẹ nói với cô con gái sắp sửa “theo chàng về dinh”:
- Con phải giữ lửa cho căn bếp của gia đình luôn ấm nóng, chứ đừng để nó nguội lạnh nghe con!
Gã Siêu
