Cuộc phỏng vấn thú vị về tuổi tác và trí tuệ
Trần Hồng (theo Newsweek)
 |
Tiến sĩ Robert Betles, người Mỹ, từng là Giám đốc Viện quốc gia về những vấn đề lão hóa đã trả lời phỏng vấn của tờ Newsweek tại cuộc hội thảo quy mô quốc tế mới đây về vấn đề: "Lão hóa và người cao tuổi trong thế kỷ XXI". Chúng tôi xin trích dịch một phần nội dung trả lời của tiến sĩ để bạn đọc tham khảo...
- Thưa tiến sĩ, lúc về già con người muốn khỏe cả thể chất lẫn tâm hồn phải làm những gì?
- Sự sảng khoái về tinh thần cũng quan trọng như sự khỏe mạnh về thể chất. Người nào trong chúng ta cũng cần có mối quan hệ với bạn bè và người quen xung quanh. Những ai đã tạo dựng mối tương quan khăng khít đó, dễ chịu được những “cú sốc” lớn, tỉ như cái chết của người bạn đời khi về già. Sự lành mạnh về thể chất cũng vậy, cần phải có chế độ ăn uống và luyện tập thường xuyên, nhằm giữ vững bộ xương cũng như hệ tuần hoàn từ tim.
- Sự phát triển tri thức có tiếp tục với độ tuổi 80 hay 90 tuổi không?
- Sự sảng khoái về tinh thần cũng quan trọng như sự khỏe mạnh về thể chất. Người nào trong chúng ta cũng cần có mối quan hệ với bạn bè và người quen xung quanh. Những ai đã tạo dựng mối tương quan khăng khít đó, dễ chịu được những “cú sốc” lớn, tỉ như cái chết của người bạn đời khi về già. Sự lành mạnh về thể chất cũng vậy, cần phải có chế độ ăn uống và luyện tập thường xuyên, nhằm giữ vững bộ xương cũng như hệ tuần hoàn từ tim.
- Sự phát triển tri thức có tiếp tục với độ tuổi 80 hay 90 tuổi không?
- Trước đây chúng ta thường cho rằng những người sống quá lâu thường hay đãng trí. Đó là một quan niệm sai lầm! Các cuộc nghiên cứu công phu của Viện quốc gia về những vấn đề lão hóa tại Mỹ cũng như ở các nơi khác đã chỉ ra rằng, sự kém minh mẫn trong người già hiện nay ít hơn nhiều so với quá khứ; phải coi sự “đãng trí” ấy là biểu hiện của một căn bệnh nào đó, chứ không phải hoàn toàn do quá trình lão hóa gây nên. Quan trọng là cách sống. Với tuổi nào cũng vậy, nếu bạn không trau dồi liên tục, đương nhiên kiến thức sẽ mai một đi... Nhiều già làng thời cổ xưa chính là những người minh mẫn nhất, ngay trong nhiều bộ tộc bây giờ cũng vậy.
- Tại sao có những tài năng sáng tạo chỉ xuất hiện sau tuổi 70 hoặc cao hơn nữa?
- Trong một vài lĩnh vực đòi hỏi sự từng trải, cân nhắc, tổng hợp “vốn sống và kinh nghiệm đúc kết trong những khoảng thời gian dài. Đó là những ngành như nghiên cứu triết học, viết sử, vẽ, soạn nhạc... Danh họa thiên tài người Tây Ban Nha Pablo Picasso chẳng hạn, tài năng của ông phát triển rực rỡ ở độ tuổi 82 - 92. Hoặc họa sĩ kỳ tài Tisian thời Phục hưng ở Italia vẫn vẽ rất sung sức khi đã 99 tuổi. Còn trong giới chính khách, khoa học và nghệ thuật quốc tế có thể kể ra hàng loạt vĩ nhân cao niên khác.
- Có nghề nào giúp kéo dài tuổi thọ lâu nhất không?
- Một trong những nghề đó là nghề chỉ huy dàn nhạc. Là nghề có hoạt động thể chất cao, bởi người nhạc trưởng luôn phải đứng liên tục để chỉ huy dàn nhạc, đồng thời cũng luôn phải hoàn thiện những công việc kết hợp giữa tai, mắt và tay.
- Hay quên có phải là hiện tượng bình thường của quá trình lão hóa không?
- Tôi nghĩ rằng con người đặt quá nặng vào trí nhớ của mình: Một người 40 tuổi quên một số điện thoại nào đó là anh ta bắt đầu lo; một cụ 65 tuổi quên tên riêng của ai đấy đã cảm thấy hoảng sợ... Việc gì phải sốt vó thái quá như vậy? Nếu như sự mất trí nhớ không kéo dài (số điện thoại và tên người sau đó được nhớ lại) thì đó không phải là một căn bệnh làm con người hay quên.
- Lý do nào dẫn tới việc mất trí nhớ?
- Trong 100 người bị chứng mất trí nhớ, có đến 85 người do các nguyên nhân về chất: dị ứng thuốc, suy dinh dưỡng hay các căn bệnh về não; 15% còn lại là do có sự khủng hoảng” nào đó. Tất cả mọi công cụ y tế tác động lên hệ trung ương thần kinh như thuốc chống rối loạn, thuốc hạ huyết áp hay các chất an thần... đều có thể là những nguyên nhân gây ra các chứng bệnh về não. Liều lượng dùng thuốc cũng rất quan trọng: một liều như nhau có thể tác động lên người 65 tuổi mạnh hơn gấp hai lần đối với người trẻ. Sự mất trí nhớ có thể được ngăn chặn từng phần, nếu tránh dùng những thứ dễ gây phản ứng hoặc rối loạn. Vì vậy đòi hỏi phải có những lời chuẩn bệnh kịp thời và chính xác.
- Tại sao có người đã 85 tuổi mà trông như 55; hoặc ngược lại - có những người “già trước tuổi”?
- Trong quá trình lão hóa có nhiều nhân tố đóng vai trò quan trọng như các căn bệnh khác nhau của não, các bệnh về tim hay ung thư. Ngoài ra, sự khác biệt giữa tâm hồn và thể chất tuổi tác cũng đóng vai trò thiết yếu, tạo khả năng với các yếu tố tâm lý khỏe mạnh ngay cả khi tuổi đã cao. Những người sôi nổi và đa cảm thường trông trẻ hơn những ai vốn trầm lặng và ít vận động.
- Người già dễ bị “khủng hoảng” - cả về thể chất lẫn tâm lý phải không?
- Với một số người, nhất là nam giới, khi bước vào tuổi già đồng nghĩa với việc vị trí xã hội của họ vốn có trước đây “bị hạ bệ”, dễ gây ra những khủng hoảng, rối loạn lớn. Ngoài ra, cái chết của người thân cũng dễ sinh ra khủng hoảng trong người già, đi liền với sự lẩn thẩn hay mất dần trí nhớ... Với sự chẩn bệnh đúng, sự khủng hoảng, rối loạn tâm lý trong thời kỳ đầu có thể chữa trị được. Nhưng chúng thường không được phát hiện và chữa chạy kịp thời, nên rất dễ dẫn đến hiểm họa. Bằng chứng là 25% những người tự tử thuộc lớp người trên 65 tuổi.
- Nền y học hiện đại có thể làm tăng tuổi thọ con người không?
- Giới hạn sinh vật của tuổi người là trong khoảng 110 - 120 tuổi. Câu hỏi của ngày hôm nay là: chúng ta có thể tác động làm thay đổi các cấu trúc về sự lão hóa của gien không? Đề tài này thoạt nghe như trong chuyện khoa học viễn tưởng, nhưng chắc chắn là nền y học thế giới trong tương lai gần sẽ làm được. Với vấn đề này khoa học cần phải nghiên cứu chuyên sâu các bộ gien - ADN - nền tảng của di truyền khiến các thế hệ tồn tại, đặc biệt là các gien giúp kéo dài cuộc sống.
- Xin cảm ơn tiến sĩ về cuộc trao đổi cuốn hút này.
Con người khi về già, các bộ phận trong cơ thể đều lão hóa, yếu đi. Một số điều sau đây luôn ẩn chứa những hiểm họa bất ngờ mà người cao tuổi cần phải lưu tâm đề phòng.
1- Không nên tập luyện vào lúc sáng sớm
Ta vẫn có quan niệm cho rằng tập luyện vào buổi sáng là tốt vì không khí trong lành. Điều đó không đúng. Vì từ 4-6 giờ sáng theo quy luật của đồng hồ sinh học của người già thân nhiệt đang cao, huyết áp tăng, thận thượng tuyến tố cũng cao gấp 4 lần buổi tối, nếu vận động mạnh, chạy hoặc đi bộ nhiều gặp gió lạnh, tim dễ ngừng đập. Đã có không ít cụ đi bộ buổi sáng sớm về ra mồ hôi, tắm xong huyết áp tăng đột ngột, đứt mạch máu não, đột quỵ luôn. Tốt nhất là nên tập vào chiều tối, tuy không khí không được thanh sạch như sáng sớm nhưng an toàn hơn nhiều.
2- Đang ngủ không nên trở dậy vội vàng
3- Không nên ngoái đầu một cách đột ngột
Người già mạch máu thường xơ cứng, thành mạch dày hẹp và đàn hồi kém. Nếu đột nhiên quay ngoắt đầu về phía sau, mạch máu ở cổ bị chèn ép, động mạch vốn đã hẹp bị Nchèn ép lại càng hẹp hơn cộng thêm thần kinh giao cảm bị kích thích mạnh làm mạch máu co lại, máu lưu thông chậm làm não thiếu máu cục bộ, thiếu ôxy nên bị choáng, hoa mắt, chóng mặt, có người đã bị ngã. Vậy đang đứng hoặc đang đi có ai gọi từ phía sau, chớ có quay ngoắt đầu lại ngay mà nên quay chầm chậm. Tốt nhất là xoay cả người lại, tránh chỉ quay đầu.
4- Không nên đứng co một chân để mặc quần
Xương của người già thường bị xốp do thiếu canxi. Nếu không bị xốp thì xương cũng giòn. Khi mặc quần mà đứng co chân để xỏ từng chân vào ống quần dễ bị ngã do mất thăng bằng hoặc do vướng vào quần. Người cao tuổi đã ngã thì dễ gãy xương, dập xương. Khi mặc quần tốt nhất là nên ngồi trên ghế hoặc trên giường. Trong nhà tắm nếu không có chỗ ngồi thì phải dựa mông vào một bên tường để giữ thăng bằng cho khỏi ngã. Nhiều người bị ngã gãy xương ống chân, dập xương chậu vì đứng co chân mặc quần.
5- Không nên quá ngửa cổ về phía sau
Có lần một ông già đã về hưu cạnh nhà tôi, sức khỏe tốt, khi ăn tối xong ngồi nghỉ trên ghế tựa có lẽ do mỏi cổ nên ông đã ngửa cổ về phía sau hơi quá nên bị xỉu luôn. Khi con cháu biết thì nửa người bên phải của ông đã bị liệt, nước mũi nước dãi chảy ròng ròng và không nói được nữa, phải đưa ngay vào viện. Trường hợp này là do gần mạch máu nơi cổ có nhiều đốt xương, bình thường giữa các đốt có chất nhờn bôi trơn nhưng về già chất bôi trơn kém đi, các đốt xương trở nên sắc cạnh. Khi ngửa cổ ra phía sau quá giới hạn cho phép, phần xương sắc cạnh đó làm tổn thương đến mạch máu, hạn chế lượng máu đưa lên não gây ra thiếu máu não làm ngất xỉu. Vì vậy, người già khi ngồi ghế tựa không nên ngửa cổ quá mức về phía sau.
6- Không nên thắt dây lưng quá chặt
Vùng bụng quanh dây lưng là nơi gần dạ dày, ruột non, ruột già, trực tràng và hậu môn. Dây lưng mà thắt chặt quá sẽ chèn ép các mạch máu bụng, cản trở máu lưu thông, đoạn trực tràng gần hậu môn có thể dễ bị lòi ra ngoài khi đi đại tiện mà ta thường gọi là lòi dom. Dây lưng thắt chặt, dạ dày, ruột non luôn ở trạng thái chịu sức ép ảnh hưởng xấu đến tiêu hóa. Vì vậy, không nên thắt chặt dây lưng và tốt nhất là dùng dây đeo quần qua vai, tiếng Pháp gọi là Bretel (bờ rơ ten). Bình thường ở nhà chỉ nên mặc quần ngủ lồng chun không nên mặc quần âu cứ phải thắt dây lưng làm bụng luôn bị gò bó.
7- Khi đi đại tiện không nên rặn quá mức
Táo bón là hiện tượng thường gặp ở người già. Tâm lý khi đi đại tiện không ai muốn ở lâu trong nhà vệ sinh nên thường muốn rặng mạnh để đi cho nhanh nhưng nếu rặn quá sức, mặt mũi đỏ gay rất nguy hiểm. Các khảo nghiệm về y học đã cho biết khi rặn mạnh dễ giãn tĩnh mạch ở hậu môn gây chảy máu nhưng điều quan trọng hơn là huyết áp sẽ tăng có thể dẫn tới tai biến mạch máu não và nhồi máu cơ tim. Để đỡ phải rặn khi đi ngoài, người già cần ăn nhiều rau quả, chuối, khoai, uống nhiều nước để chống táo bón.
8- Không nên nói nhanh, nói nhiều
Một số nhà khoa học Mỹ phát hiện khi ta nói chuyện bình thường dù chỉ là chuyện vui nhẹ nhàng, các tế bào trong cơ thể vẫn chịu tác động và ảnh hưởng tới huyết áp. Thử nghiệm khoa học với 100 người mỗi người đọc 2 trang tài liệu với tốc độ nhanh chậm khác nhau. Kết quả cho thấy người đọc tốc độ vừa phải thì huyết áp, nhịp tim bình thường. Người đọc nhanh quá, đọc liến thoắng thì lập tức huyết áp tăng, nhịp tim tăng nhưng khi đọc thong thả trở lại, huyết áp, nhịp tim lại giảm xuống. Qua đó ta thấy người già nên nói ít, nói chậm thì có lợi cho sức khỏe. Những cụ nào bị bệnh tim mạch, bị huyết áp càng phải nói chậm, nói ít.
9- Không nên xúc động
Đối với người già mạch máu đã lão hóa nếu xúc động mạnh, quá giận dữ hoặc quá vui dễ bị nhồi máu cơ tim và đứt mạch máu não. Do đó, người già không nên xúc động tránh mọi sự tức giận, buồn phiền mà cần sống thanh thản, hòa nhã, vui vẻ, bỏ qua hết mọi chuyện, ảnh hưởng đến tâm lý, sức khỏe.
Có một câu nói rất hay: "Đừng để chết vì thiếu hiểu biết". Vì thật ra đã có rất nhiều người chết vì thiếu hiểu biết kể cả những người còn trẻ. Qua sự hiểu biết ít ỏi của bản thân, qua kinh nghiệm cuộc sống và qua tham khảo các tài liệu y học mới nhất của nước ngoài mong rằng với bài viết ngắn này sẽ giúp các bậc cao niên sống lâu, sống khỏe, sống vui tăng thêm nhiều tuổi thọ.
10 Bí quyết sống lâu
