Cách đây ít năm, truyền thông, dư luận nước Mỹ bàn tán thích thú về câu nói bất hủ của vị cựu Tổng Thống đào hoa bay bướm Bill Clinton: “I smoke but I do not Inhale”. Tôi Hút mà tôi đâu có Hít.
Ấy là để trả lời thiên hạ cứ vặn hỏi rằng đã có bao giờ ông hút cần sa không. Còn vấn đề chúng ta đề cập tới hôm nay là mình HÍT khói thuốc lá, mà không HÚT điếu thuốc. Hoặc Hít cái mà ta không Hút.
Thực vậy, ở gần người hút thuốc lá, ta sẽ hít thở khói thuốc mà họ tuôn thả tràn ngập trong không gian.Tất nhiên là ta đâu có muốn vậy. Nhưng làm việc chung phòng, ngồi ăn cùng tiệm, ở cùng nhà lại ngủ cùng giường ...thì tránh sao khỏi khói thuốc. Thế là ta trở nên “hút thuốc thụ động, hút miễn cưỡng, hút ép buộc, hút ké, hút chầu rìa, hút khói thuốc dư”.
Bạn không muốn, mặc bạn. Tôi hút mà bạn ở gần tôi là bạn vẫn phải hít.
Ảnh hưởng của khói thuốc dư này đã một thời bị coi nhẹ. Nhưng rồi những nạn nhân của khói thuốc đã vùng lên tự vệ. Họ đã cố gắng để giải thoát môi trường khỏi ô nhiễm bởi những làn “khói vàng bay lên mây”, khiến họ khó chịu và gây ra bệnh tật cho nhiều người.
Về Khói Thuốc Dư
Khói thuốc dư là hỗn hợp của hai thành phần:
a- Hơi khói mà người ghiền hồ hởi hít vào phổi rồi khoan khoái hoặc sụa thở ra không gian.
b- Thêm vào đó là khói thuốc thoát ra từ đầu điếu thuốc đang âm ỉ cháy, kẹp giữa hai ngón tay vàng khè của tay ghiền hoặc khói tỏa ra từ chiếc gạt tàn đầy ắp những cuống thuốc đang cháy dở.
Theo Hội Phổi Hoa Kỳ, hai phần ba số khói từ đầu điếu thuốc đang cháy sẽ lan tỏa ra môi trường chứ không vào phổi người hút. Lý do là một điếu thuốc cháy hết trong dăm phút mà người ta chỉ hít vào khoảng hai ba mươi giây cho mỗi điếu.
So với khói mà người hút hít vào phổi, khói dư chứa hai lần nhiều hơn nhựa thuốc và nicotine; ba lần nhiều hơn chất gây ung thư benzopyrene, năm lần nhiều hơn khí carbon monoxide và năm mươi lần nhiều hơn khí amnonia.
Trong khói thuốc có đến vài ba ngàn phần tử hóa chất mà hơn 40 chất đã được xác nhận gây ra ung thư cho người và xúc vật.
Sau đây là một số tác nhân có ảnh hưởng xấu nhất:
1- Nicotine.
Đây là hóa chất gây nghiền, hút vài lần là nó bắt ta hút tiếp, vì tác dụng kích thích ban đầu của hóa chất. Sau khi hít vào thì nicotine chạy ngay lên não bộ, tạo cho ta cảm giác sảng khoái vì đã kích thích nang thượng thận và tế bào thần kinh. Nhưng dùng lâu thì nicotine khiến tim đập nhanh, huyết áp lên cao, vị giác tê liệt, tâm trạng thẫn thờ, đờ đẫn.
2- Carbon monoxide.
Đây là loại khí không mùi, không mầu, có tác dụng xấu là chiếm chỗ của oxy trong hồng huyết cầu, khiến cơ thể thiếu dưỡng khí. Chỉ với lượng rất nhỏ nhưng liên tục tác dụng trong thời gian lâu, khí này cũng đưa tới bệnh tim mạch.
3- Cao thuốc lá.
Thuốc lá chứa cả ngàn hóa chất. Gần một nửa có tự nhiên hoặc do phản ứng giữa các hóa chất với nhau khi điếu thuốc được đốt cháy. Một số khác được nhà sản xuất cho thêm để tăng hương vị. Khi cháy, các hóa chất này kết tụ với nhau và tạo ra nhựa thuốc (tar), một hợp chất dính như keo, mầu xậm. Hít vào, nhựa thuốc kích thích cuống họng và phế nang.
Vài hóa chất có trong nhựa là acetone, ammonia, benzene, cyanide, formaldehyde, phenol, toluene, cadmium, arsenic, mercury, lead...
Ảnh hưởng của môi trường ô nhiễm khói thuốc
Khi khói thuốc được thong thả bay bổng trong một không gian kín mít, không khí sẽ bị ô nhiễm nhiều hơn không khí bình thường tới 40 lần.
- Ngồi trong môi trường này, nhiều người bị kích thích, mắt cay sè, dàn dụa nước mắt nước mũi, ngứa cuống họng, đau ngực, nhức đầu, chóng mặt, buồn nôn.
Sau nửa giờ tiếp tục hít thở, lượng carbon monoxide trong máu tăng, nhịp tim đập mau, suy luận phán xét giảm sút.
- Nghiên cứu cho hay khói thuốc dư ảnh hưởng rất nhiều tới thai nhi khi người mẹ hút thuốc.
- Nghiên cứu ở một đại học tại Pensylvania cho hay, vợ tiếp cận với khói thuốc do chồng hút sẽ giảm thọ tới 4 năm. Bên Nhật và Hy Lạp, đã có xác định là vợ không hút thuốc nhưng chồng hút thì nguy cơ ung thư phổi tăng rất nhiều.
- Chuyên gia John Barzhaf cho rằng hàng năm số người chết vì hít thở khói thuốc lá nhiều hơn là tử vong vì tai nạn xe cộ, tội phạm và bệnh HIV/AIDS.
- Quan sát từ San Diego cho thấy công nhân không hút thuốc làm việc với công nhân hút thuốc thì các chức năng của phổi suy giảm đáng kể.
- Kết quả một nghiên cứu đăng trên Tạp Chí Hội Y Khoa Hoa Kỳ Journal of Medical Association ngày 4 tháng Giêng năm 1998 cho hay khi tiếp cận với khói thuốc lá thì con người dễ bị vữa xơ động mạch hơn người không tiếp cận tới 20%. Người có bệnh tim mà liên tục tiếp cận với khói thuốc lá thì bệnh tình sẽ trầm trọng gấp bội.
Trong thư gửi cho Thượng Viện Hoa Kỳ ngày 1 tháng 4 năm 1998, giáo sư K.H. Ginzel đã lưu ý rằng: “Sau chủ động hút thuốc lá và uống rượu, hậu quả hít thở trong môi trường ô nhiễm khói thuốc đứng hàng thứ ba trong số các nguyên do gây bệnh có thể phòng ngừa được”. Ông ta cũng nêu ra các nguy cơ gây ra bệnh ung thư vú ở người lớn, ung thư máu ở trẻ em vì hít khói thuốc dư.
Về khía cạnh pháp lý, bác sĩ Ginzel cho biết là khi làm việc với người ghiền thuốc rồi bị hít khói thuốc dư, sinh bệnh thì nạn nhân có quyền kiện đòi bồi thường. Nếu người ghiền có quyền tự do cá nhân hút ở đâu và hút lúc nào thì cái quyền này đã gây ra rủi ro cho người không hút. Nạn nhân cũng có quyền yêu cầu chính quyền can thiệp để được sống an toàn.
Ấy là chưa kể, ngồi trong căn phòng đầy khói thuốc lá, quần áo, đầu mình tẩm mùi hôi rất khó chịu. Tránh được khói thuốc thì họ sẽ cảm thấy dễ chịu, nhẹ nhàng hơn. Dân ghiền đâu có thấy rủi ro này của người không hút.
Rủi Ro Cho Trẻ Thơ
Sau đây là một số những lý do mà trẻ thơ bị nhiều rủi ro trầm trọng khi hít phải khói thuốc lá mà cha mẹ hút trong nhà:
1- Hai buồng phổi của trẻ thơ còn nhỏ, chưa tăng trưởng hoàn toàn;
2- Hệ thống miễn nhiễm bảo vệ cơ thể của các em còn yếu vì mới được tạo sinh;
3- Vì nhịp thở nhanh hơn người lớn nên các em hít vào nhiều hóa chất có hại trong cùng thời gian;
4- Các em cũng không tự bảo vệ bằng cách tránh xa hoặc nói lên sự không muốn hít khói thuốc dư, nên chịu trận hít tiếp.
Trong báo cáo của US Surgeon Hoa Kỳ có ghi rõ ràng là khói thuốc gây nguy hại cho trẻ em và nhấn mạnh: “ Ở nơi nào mà thuốc lá được tự do hút thì không có cách nào để bảo vệ các em với khói thuốc nguy hại này”.
Sau đây là một số rủi ro bệnh hoạn cho các em:
a- Khi mới sanh mà đã hít thở khói thuốc lá thì sự tăng trưởng của phổi không được hoàn hảo, đưa tới giảm chức năng hô hấp, kém sức khỏe;
b- Trẻ thơ hít khói thuốc dư sẽ tăng nguy cơ nhiễm trùng phổi như sưng phổi, viêm cuống phổi.
Theo Cơ quan Bảo vệ Môi Trường Hoa Kỳ thì hàng năm có đến 300,000 trẻ em dưới một tuổi bị nhiễm trùng phổi với 15,000 em phải nhập viện điều trị, chỉ vì hít khói thuốc dư;
c- Khói thuốc khiến các em hay bị ho, lên đàm, vướng mắc trong cuống họng, thở khò khè. Nhiều em phải giải phẫu cắt bỏ cục thịt dư trong họng để tránh nhiễm trùng;
đ- Khói thuốc làm nhiều chất lỏng tích tụ ở tai trong khiến cho phải giải phẫu để điều trị hoặc phài đặt ống thoát nước;
e- Trẻ em bị suyễn mà hít thở không khí có khói thuốc sẽ lên cơn hen nhiều hơn và bệnh cũng trầm trọng hơn. Ngoài ra khói thuốc cũng là nguy cơ gây bệnh suyễn ở trẻ em chưa bị bệnh này. Nghiên cứu bên Anh và Do Thái kết luận cha mẹ hút thuốc lá, bệnh sưng phổi của con tăng gấp đôi.
g- Khi cha mẹ hút thuốc thì con có thể sanh thiếu cân, chết yểu sau khi sanh hoặc bị Hội chứng Tử vong Bất Ngờ (Sudden Infant Death Syndrome). Lý do có thể là vì dưỡng khí tới thai nhi giảm, vì nicotine làm co mạch máu và khí carbon monoxide chiếm chỗ của oxy trong huyết cầu tố.
Sau khi sanh mà mẹ vẫn tiếp tục hút thuốc thì con chết bất tử gấp đôi. Khi ghiền nặng thì tử vong tăng gấp năm lần vì con hít chung không khí có khói thuốc dư từ thuốc mà mẹ hút.
Mẹ không hút nhưng người bạn đường hút thì con sanh ra đều nhẹ ký.
h- Đã có bằng chứng có sự thay đổi bệnh lý đưa đến vữa xơ động mạch rốn trẻ sơ sinh khi người mẹ hút thuốc hoặc khi hít thở khói thuốc dư.
i- Nghiên cứu bên Anh cho thấy hít khói thuốc dư làm giảm khả năng đọc chữ của trẻ thơ.
Ấy là không kể, cha mẹ hút thì khi trẻ em lớn lên cũng bắt chước hút theo và trở thành ghiền. Và cái vòng luẩn quẩn lại tái diễn thế hệ này qua thế hệ khác.
Khói thuốc lá tại sở làm, nơi công cộng
Đây là một vấn đề đã được quần chúng và chính quyền lưu tâm rất nhiều. Lý do là an toàn tại nơi làm việc là điều rất quan trọng. Chủ nhân có bổn phận cung cấp cho nhân viên một việc làm không có rủi ro, một nơi làm việc an toàn.
Từ thập niên 1980, hít thở khói thuốc lá dư đã được coi như nguy cơ hàng đầu gây ra rủi ro cho sức khỏe tại sở làm cũng như tại nơi công cộng. Các nghiên cứu mới đây cho thấy tiếp cận với khói thuốc lá ở tiệm ăn, tiệm rượu lại nhiều hơn là ở nơi làm việc hoặc các cơ sở khác. Nhân viên nhà hàng ăn, các cơ sở có nhiều khói thuốc đều có nhiều nguy cơ bị bệnh tim và phổi và chủ nhân phải chịu trách nhiệm. Có nhiều tiền lệ án tòa, chủ nhân phải bồi thường vì không bảo vệ an toàn sức khỏe cho công nhân với khói thuốc dư.
Ngày 3 tháng 7 năm 2003, Sir Liam Donaldson, một giới chức y tế cao cấp của chính quyền Anh quốc, đã công bố là, người không hút thuốc mà sống chung với dân nghiền thuốc sẽ tăng nguy cơ ung thư phổi từ 20-30% và tăng bệnh tim tới 25%. Ngoài ra, cũng theo giới chức này, khi tạo ra môi trường không khói thuốc lá sẽ giúp người ghiền bỏ hút mà còn tránh được nguy cơ bệnh tật cho cả triệu người không hút, trong đó có nhiều trẻ em lớn nhỏ. Ông ta cũng nói là “trong 50 năm vừa qua, thuốc lá đã không có đối thủ đáng kể nào trong việc gây tử vong cho thần dân Nữ Hoàng Anh Quốc”. Cuối tháng 11 năm 2004, Anh Quốc đã bắt đầu cấm hút thuốc nơi công cộng.
Ý thức được ảnh hưởng không tốt cho hành khách không hút thuốc mà phải hít thở không khí ô nhiễm khói thuốc, các công ty hàng không cũng áp dụng luật cấm hút thuốc trong lòng phi cơ. Hầu hết các phi trường cũng thành nơi không hút thuốc.
Kỹ nghệ sản xuất thuốc lá có ý kiến khác.
Họ nói rằng dường như đã có sư phóng đại về ảnh hưởng của môi trường ô nhiễm khói thuốc với sức khỏe; rằng rủi ro không trầm trọng ngoại trừ vài khó chịu nhỏ nhoi. Họ hứa sẽ công bố những bằng chứng y khoa đáng tin cậy là hít khói thuốc dư không có hại cho sức khỏe người không hút. Theo họ, các vận động chống hút thuốc đã gây ra thiệt hại không sửa chữa được cho kỹ nghệ sản xuất thuốc lá và họ sẽ phát động chiến dịch yêu cầu mọi người bảo vệ quyền hạn của người hút thuốc.
Một câu nói được nhắc nhở nhiều lần trên tạp chí Tobacco International là: “Chủ nghĩa cộng sản thất bại vì người dân không có quyền tự do lựa chọn. Hút thuốc lá sẽ tồn tại mãi mãi vì người hút có quyền lựa chọn hút hay không ."
Lý luận của dân nghiền thuốc lá
Trên nguyên tắc, hút hay không hút thuốc lá là quyền tự do lựa chọn của mỗi cá nhân mà không ai hoặc chính quyền nào có thể cấm đoán. Tuy nhiên hút ở đâu, khi nào nhất là nếu tạo ra ảnh hưởng không tốt cho người khác thì có thể bị giới hạn, cấm đoán.
Có người lý luận: tôi hút thuốc trong nhà tôi, không ai có quyền cấm vì đó là quyền tự do của tôi.
Nhưng thực ra đó không phải là ta đã sử dụng quyền của mình mà chỉ làm thỏa mãn nhu cầu thèm muốn chất nicotine mà thôi. Hơn nữa, khi khói thuốc làm người phối ngẫu hoặc con thơ của mình phải hít thở khói, rồi mang bệnh thì đó cũng là một hình thức bạo hành gia đình, lạm dụng thân thể con trẻ. Mà khi đã có bạo hành thì luật pháp phải can thiệp để bảo vệ nạn nhân của khói thuốc.
Cho nên nếu muốn người phối ngẫu lành mạnh, thai nhi tăng trưởng tốt, con cái sống sống vui khỏe thì xin hãy nghĩ tới trách nhiệm của mình.
Ngoài ra cũng có tiền lệ ly dị, người cha hoặc mẹ mất quyền thăm nom con cái chỉ vì không chịu ngưng hút thuốc khi gần chúng.
Bên Anh, trong các tiêu chuẩn nhận con nuôi, có khoản không cho người hút thuốc bảo trợ hoặc chăm sóc trẻ thơ, vì khói thuốc đưa tới rủi ro cho sức khỏe của chúng.
Phòng ngừa rủi ro - Bảo vệ sức khỏe
Sau nhiều thập niên nghiên cứu, khoa học đã chứng minh ích lợi của việc loại trừ khói thuốc lá, tránh ô nhiễm môi trường. Đây là một việc làm cần thiết để bảo vệ sức khỏe của mọi người, nhất là khi chẳng muốn mà phải hít thở không khí ô nhiễm đó.
Quan sát dịch học cho hay, trong số những rủi ro gây ra bệnh hoạn mà có thể phòng ngừa được thì hít khói thuốc dư đứng hàng thứ ba, sau chủ động hút thuốc lá và tình nguyện nghiện rượu.
Bằng chứng khoa học cho hay: không có một mức độ an toàn nào đối với các tác nhân gây ung thư. Cho nên môi trường có khói thuốc lá dù nhiều hay ít, cần được loại bỏ tại sở làm, tư gia và nơi công cộng. Xin nhắc là khói thuốc và mùi hôi có thể giảm bớt bằng hệ thống thoáng hơi nhưng một số hóa chất vẫn còn quanh quẩn trong nhà nhiều giờ sau khi hút thuốc.
Nơi công cộng là khoảng không gian bao kín mà công chúng thường lui tới, sinh hoạt như công sở, bệnh viện, trường học, nơi chuyên trở công cộng, ngân hàng, tiệm ăn, khu giải trí, biểu diễn thể thao, tập luyện thể dục, phòng đợi, phòng tiếp khách...Những người sinh hoạt trong các môi trường này cần được bảo vệ, che trở trước hiểm họa của độc chất trong khói thuốc lá.
1- Phòng ngừa ở nhà.
a- Đừng hút thuốc hoặc để khách hút thuốc trong nhà;
b- Nếu vì lý do bất khả kháng mà một thân nhân hút thuốc trong nhà, thì cần tăng hệ thống thoáng khí ở phòng mà người đó hút, mở rộng cửa sổ, dùng thêm quạt để xua khói ra ngoài;
c- Không hút thuốc khi có trẻ em ở chung quanh, nhất là với trẻ sơ sinh vì các em rất nhậy cảm với khói thuốc;
đ- Không cho người giữ em bé, người giúp việc hút thuốc trong nhà hoặc ở gần các em;
e- Chọn lựa nhà giữ trẻ có kế hoạch rõ ràng về cấm hút thuốc lá.
2- Phòng ngừa tại nơi làm việc.
Các cơ quan bảo vệ an toàn và sức khỏe công nhân đều khuyến khích mỗi cơ sở phải có một kế hoạch về hút thuốc lá. Mục đích chính yếu là để bảo vệ những người không hút thuốc, tránh hít thở ngoài ý muốn khói thuốc trong môi trường làm việc.
Sau đây là vài phương thức có thể áp dụng:
a- Cấm hút thuốc trong cơ sở hoặc giới hạn hút thuốc tại địa điểm đã được chỉ định;
b- Không khí trong phòng được phép hút thuốc phải thoát trực tiếp thoát ra ngoài trời bằng hệ thống thông hơi, chứ không lưu chuyển sang các phòng khác. Phòng này phải đặt cách biệt với khu làm việc để người không hút thuốc khỏi lui tới. Nhũng ai không hút thuốc không nên sử dụng phòng này cho bất cứ nhu cầu, dịch vụ gì.
c- Nếu thiết lập khu hút thuốc ngoài trời thì cấm không cho hút ngay ngoài cửa ra vào vì người không hút có thể sử dụng lối đi đó. Nên có quán ngoài trời với gạt tàn thuốc để dân nghiền nghỉ xả hơi, hút thuốc;
đ- Nên có chương trình giúp người muốn bỏ thuốc lá. Đôi khi làm việc ở nơi cấm hút thuốc cũng là đông lực khích lệ dân ghiền từ giã “khói vàng”, vì nhiều người không ý thức được là thói quen của mình đã có ảnh hưởng xấu tới người khác.
3- Phòng ngừa tại tiệm ăn, tiệm rượu.
Hiện nay, tại nhiều địa phương đã có luật thành phố cấm hút thuốc tại nhà hàng ăn uống, tiệm rượu. Nhiều chủ nhân đôi khi lại không muốn cấm hút thuốc trong tiệm, vì sợ mất khách. Nhưng nghiên cứu cho hay: cấm hút thuốc không ảnh hưởng tới lợi nhuận của dịch vụ mà trái lại nhiều người lại thích tới lui vì cảm thấy an toàn hơn.
Chủ nhân nên có khu không hút thuốc và khu hút thuốc. Sự phân chia này sẽ giảm thiểu phần nào khói thuốc cho người không hút. Khu không hút thuốc nên đặt ở gần đầu nguồn cung cấp không khí. Khu hút thuốc gần nơi thoát khí ra ngoài.
4- Bảo vệ cá nhân.
Không hút thuốc mà muốn tránh rủi ro do môi trường ô nhiễm khói thuốc lá thì có thể tự bảo vệ bằng cách:
a- Báo cho mọi người mà mình có liên hệ với là khói thuốc gây khó chịu cho mình. Để tấm bảng “Xin đừng hút thuốc” trong nhà, trên xe hơi, tại văn phòng làm việc.
b- Khi vào tiệm ăn, nên chọn bàn càng xa khu hút thuốc càng tốt;
c- Yêu cầu chính quyền ra biện pháp bảo vệ khỏi khói thuốc tại nơi công cộng;
đ- Hỗ trợ các cơ sở có kế hoạch cấm hút thuốc lá;
e- Khi dự hội nghị đông người, đề nghị có nơi hút thuốc riêng cho dân ghiền;
g- Trên chuyên trở công cộng, ngồi càng xa người hút thuốc càng tốt;
h- Nếu ai hút thuốc ở gần mình thì nhẹ nhàng nói với họ rằng mình bị dị ứng với khói thuốc. Hoặc tránh xa nơi có người hút thuốc.
Kết Luận
Tại nhiều quốc gia, vấn đề hít thở khói thuốc dư đang được dư luận chú ý đặc biệt. Lý do là đã có nhiều bằng chứng về tác hại xấu do ô nhiễm này gây ra cho sức khỏe.
Chỉ riêng tại Mỹ, hàng năm đã có từ 9700-18,6000 trẻ em bị sanh thiếu cân; 1900-2700 trẻ em chết bất ngờ; 700,000-1,600,000 trẻ em bị viêm tai giữa; 800,000 trường hợp hen suyễn mới được phát hiện; 400,000-1,000,000 trường hợp suyễn trầm trọng hơn; 150,000-300,000 trẻ em bị viêm cuống phổi hoặc sưng phổi. Tất cả đều do khói thuốc dư gây ra. Ấy là chưa kể tới nhiều trường hợp ung thư phổi, bệnh tim mạch, nguy cơ gây ra ung thư tử cung.
Cho nên vấn nạn hít khói thuốc dư cần được nhiều cơ quan, tổ chức của mỗi quốc gia tiếp tay giải quyết thỏa đáng, để loại bỏ sự tiếp thu miễn cưỡng này với khói thuốc ô nhiễm.
Và để mọi người được thoải mái sống cuộc đời an lành.
Bác sĩ Nguyễn Ý-Đức, Dallas
